چکیده
در این مقاله به بررسی زندگی و فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی فخرالدین حجازی
(1308-1386) در دو مقطع زمانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخته شده است. حجازی
از سخنوران انقلابی مشهور در دهه چهل و پنجاه بود. در انقلاب اسلامی ایران، خطیبان و
سخنوران نقش برجسته‌ای در آگاهی‌بخشی به جامعه ایران داشتند. آنها با ترویج گفتمان امام
خمینی، ضمن نقد حکومت پهلوی و جریان سلطه خارجی، در بُعد ایجابی نیز به تبیین اهداف
و ارزش‌های اسلامی نهضت امام خمینی پرداختند و از این طریق توانستند در بسیج اجتماعی
و هدایت نارضایتی عمومی تا به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی مؤثر باشند. فخرالدین حجازی
به‌خاطر سخنرانی‌ها و استقبال عمومی از محافل او در نقاط مختلف کشور، از مشهد تا تهران،
به «خطیب فرهنگ » شهرت یافت.

همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی، احزاب و گروه‌های متعددی با ایدئولوژی‌های متفاوت،
فعالیت خود را آغاز کردند. حزب رنجبران ازجمله احزابی بود که با ائتلاف 9 سازمان و گروه
مائوئیستی که مهم‌ترین آنها سازمان انقلابی حزب توده بود، در دی ماه سال 1358 تأسیس
شد. این حزب به‌دلیل شناخت نادرست از جامعه ایران در عمر کوتاه خود، مواضع ضد و
نقیضی اتخاذ کرد. سیاست حزب رنجبران با دفاع تاکتیکی از انقلاب آغاز و به مبارزه مسلحانه
با جمهوری اسلامی ختم شد. حزب در سه منطقه گرگان، فارس و کردستان دست به مبارزه
مسلحانه زد که در هر سه جبهه شکست خورد و پس از مدت کوتاهی در داخل کشور از
هم فروپاشید. در این نوشتار، عملکرد این حزب در مدت فعالیت در داخل کشور، بررسی و
تحلیل می‌شود.

این نوشتار به مقایسه مردم‌سالاری دینی در اندیشه سیاسی آیت‌الله نائینی و امام خمینی
می‌پردازد. مردم‌سالاری دینی یکی از پرسش‌های اساسی در ساحت فکر و اندیشه سیاسی
ایران معاصر است. در نظام مردم‌سالاری دینی، محدوده نقش مردم را دین و آموزه‌های دینی
تعیین می‌کند و مردم در متن دین و در چارچوب موازین دینی ایفای نقش می‌کنند. بررسی
آراء و اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله نائینی و امام خمینی در حیطه مردم‌سالاری نشان می‌دهد
که این دو اندیشمند در میان علمای معاصر شیعه، گام‌های مهمی به سوی سازگاری دولت
اسلامی با مبانی نظام‌های مردم‌سالاری نشان داده‌اند. در بطن آرای سیاسی این دو، درک معنایی خاص و بومی از مردم‌سالاری نهفته است که متناسب با آموزه‌های کلان دینی بوده است.
ساختار اصلی هر دو اندیشه، بر قدرت و پشتوانه مردمی و دینی مبتنی است. همچنین از نظر
شکلی، هر دو نظام به لحاظ تئوری در مجموعه نظام‌های مردم‌سالار دینی قرار می‌گیرند.

پاتریک پهلوی معروف به علی اسلامی فرزند علیرضا پهلوی نوه رضاخان از تاج‌الملوک
است. علیرضا، پدرش، پس از مرگ رضاخان در آفریقای جنوبی برای تکمیل تحصیلات به
اروپا رفت. علیرضا در سال 1325 با بیوه‌ای لهستانی‌الاصل در فرانسه ازدواج کرد. علی پهلوی
در سال 1326 در فرانسه به‌دنیا آمد. به‌خاطر مخالفت دربار پهلوی با این ازدواج علیرضا تا
سال‌ها از آوردن خانواده خود به داخل کشور امتناع کرد تا اینکه بعدها آنان را ایران آورد.
به‌دلیل اختلاف خانواده مادری علی با دربار جهت تصدی سرپرستی او، نهایتا پس از کش
و قوس فراوان خاندان پهلوی تصمیم گرفت علی را به ایران منتقل کند و سرپرستی او با
دربار باشد. علی در دربار تحت آموزش‌های خارج از توان قرار گرفت، موضوعی که باعث
ناراحتی و آزردگی خاطر علی از دربار و مسببان این وضعیت بود. فقدان سرپرست دلسوز
و تجربه فرهنگ و تربیت‌های مختلف، دربار فاسد و روابط نامتعارف و ناسالم، افسردگی در
کاست طبقاتی دربار پهلوی، عقده داشتن پدر و مادری که مورد اقبال دربار نبود، از علی فردی مریض، ناسالم، بی‌هویت و حیران و سرگردان ساخت که از مسیحیت به اسلام و از اسلام به باورهای خودساخته و دمدمی مزاج رو آورد.

هر چند می‌توان تأسیس دانشکده علوم کرمانشاهان در بهمن 1351 ش را بنیانگذاری
دانشگاه رازی به حساب آورد، اما طرح تأسیس دانشگاه رازی در سال ۳۵ مطرح و فعالیت آن در مهر 1355 آغاز شد. این دانشگاه در آغاز متشکل از دانشکده‌های علوم و پزشکی کرمانشاه، تربیت دبیر سنندج و دامپروری ایلام بود. مطالعه و بررسی اسناد نشان می‌دهد که با وقوع انقلاب اسلامی، دانشجویان و استادان این دانشگاه به مخالفت با رژیم پهلوی پرداختند و در نتیجه این فعالیت‌ها، برخی از آنها دستگیر شدند. پژوهش حاضر که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از اسناد تاریخی انجام شده، در پی پاسخ به این سئوال است که ماهیت جنبش انقلابی در دانشگاه رازی و نحوه مبارزه آن با رژیم پهلوی چگونه بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دانشگاه رازی علیرغم نوپایی، در مبارزات انقلاب اسلامی نقشی فعال ایفا کرده و اساتید، کارکنان و دانشجویان آن حضور موثری در مبارزات انقلابی داشته‌اند.
دانشگاهیان دانشگاه رازی، با تاثیرگذاری در طبقات مختلف اجتماعی، شرکت در راهپیمایی‌ها، ارتباط با علما و روحانیون مبارز در منطقه، پخش اعلامیه‌های اعتراضی و تحصن و تعطیلی
کلاس‌های درس به مبارزه علیه رژیم پهلوی برخاستند، همچنین دانشجویان این دانشگاه با
انجام فعالیت‌های صنفی و ایجاد کانون‌های دانشجویی، تلاش می‌کردند دایره فعالیت‌های
انقلابی را گسترش دهند و دانشجویان جدیدالورود را به این مبارزات جذب کنند.

شیخ رضا شریفی گرگانی (1395-1308خ) پس از قیام 15 خرداد 1342، به سهم خود نقش
مهمی در روشن نگه داشتن چراغ مبارزه در عصر خفقان حکومت پهلوی داشت. مهمترین
بخش زندگی سیاسی او در این دوره معطوف به مشارکت وی در انتشار ماهنامه بعثت
(1343-1344) بود. او با استقرار دستگاه چاپ نشریه در منزلش، آنجا را به چاپخانه بعثت
تبدیل کرد؛ وی با فراهم کردن زمینه فعالیت جمعی از انقلابیون در آن‌جا و چاپ و بسته‌بندی
نشریه‌ای منتقد سرسخت رژیم شاه و مدافع استوار نهضت امام خمینی، در روشنگری سیاسی
و اجتماعی به انقلاب اسلامی نقش مهمی ایفا کرد. مقاله حاضر در صدد پاسخگویی به این
سؤال است که در شدیدترین شرایط خفقان اجتماعی، شیخ رضا شریفی چگونه با پذیرش
تمام مخاطرات و استقرار دستگاه چاپ در منزل خود آنجا را به پایگاه مبارزه سیاسی و
فرهنگی علیه حکومت پهلوی تبدیل کرد؟ روش پژوهش استفاده از منابع کتابخانه‌ای، اسناد
و کتب خاطرات است.