آن چه می‌خوانید گفتگوی فصلنامه مطالعات تاریخی با هدایت الله بهبودی در باره تاریخ نظری انقلاب اسلامی است. دراین مصاحبه اوتلاش کرده است به عنوان یک پژوهشگرکه خود نقش موثری در تدوین تاریخ انقلاب اسلامی داشته به چند پرسش اساسی در باره تاریخ نگاری شفاهی پاسخ دهد. هدایت الله بهبودی در سال 1339 در تبریز زاده شد و در تهران بالید. او دانش آموخته رشته تاریخ از دانشگاه تهران است. پژوهشهای تاریخی را از همان دوره با نگارش کتابهای ادبیات در جنگهای ایران و روس و ادبیات نوین ایران پیش از نهضت مشروطه آغاز کرد و بعدها دامنه آن را به دهه چهل و پنجاه شمسی کشاند. کتاب بیست و پنج جلدی انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک حاصل تلاش یازده ساله او در دهه های هفتاد و هشتاد است. بهبودی از سال 1372 سرپرستی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در حوزه هنری را به عهده گرفت و در سازماندهی تولیدکتابهایی در قالب دایره المعارف، روزشمار و خاطرات انقلاب اسلامی شرکت جست. ازجمله کتابهای او روزشمار تاریخ معاصر ایران درسالهای 1304-1301 درچهارجلد است.

در مقاله حاضر مهمترین نظریه‌هایی که در باب پیدایش بابیت از ابتدا تا امروز مطرح شده‌اند به شیوه استقراء گرد آمده‌اند. با وجود این، نمی‌توان ادعا کرد استقرای صورت گرفته «استقرای تام» باشد، چون ممکن است نظریه‌هایی باشند که در این مجموعه ذکر نشده‌اند. هدف از این تحقیق، فهم جنبش بابیت در نیمه قرن سیزدهم هجری است. تا کنون تحقیقی که به گردآوری نظریه های پیدایش بابیت بپردازند به نگارش در نیامده است. از این جهت مقاله حاضر می‌تواند گام نخست را در این زمینه بردارد. در نوشتار حاضر 11 نظریه در باب پیدایش بابیت مورد بازشناسی قرار گرفته‌اند. توجه به این نظریه ها در یک تحقیق می‌تواند ما را با ابعاد مختلف بابیت آشنا سازد و با امکان مقایسه میان نظرهای مختلف، نقاط قوت و ضعف هر کدام را نشان دهد. نظریه های بابیت را به طور کلی می‌توان به دو دسته نظریه‌های «درون‌زا» و «برون‌زا» تقسیم کرد. نظریه‌های درون‌زا آن دسته از نظریاتی هستند که معتقدند علت پیدایش بابیت درونی است و ریشه در تاریخ، فرهنگ و جامعه ایران دارد. در حالی که نظریه‌های برون‌زا بر آنند که علل و عوام پیدایش بابیت در خارج از واقعیت‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ایران ریشه دارند. این دو نظریه کلی، اقسام مختلفی دارند که در مقاله حاضر به آنها اشاره شده است.

دراین مقاله تلاش شده تا تحولات حزب توده پس از کودتای 28 مرداد وهمچنین فعالیت های این حزب در عراق و ارتباط اعضای آن با تیمور بختیار بررسی شود. از آنجا که پس ازکودتای 28 مرداد، موج دستگیرهای گسترده فعالان سیاسی ملی، مذهبی و چپ ازجمله حزب توده از یک سو و مهاجرت اعضاء هیات اجرایی وبقایای کادررهبری به شوروی و کشورهای اروپای شرقی از سوی دیگر موجب فروپاشی حزب توده در داخل کشور شد. حزب توده مجبور گردید فعالیت های محدود خود را در شوروی آغاز کند. تا اینکه در اواخر سال 1336، بنا به دلایل مختلف، هیات اجرایی به لایپزیک آلمان منتقل شد. مدت کوتاهی پس از استقرار اعضای حزب توده در آلمان شرقی، در۲۳ تیر 1337 ژنرال عبدالکریم قاسم درکودتای ضد سلطنتی به حیات رژیم پادشاهی فیصل دوم درعراق خاتمه داد. در این دوره عبدالکریم قاسم فعالیت حزب کمونیست عراق را آزاد اعلام کرد. متعاقب آن رادمنش دبیراول حزب توده ، برای بررسی امکان فعالیت این حزب درعراق (به دلیل نزدیک شدن به ایران) به همراه حسن نظری، ناصر صارمی، مهندس گوهریان و رحیم نامور راهی بغداد شد. جزئیات این دوره ازمذاکرات حزب توده با تیمور بختیار و تلاش برای همکاری مشترک در مقاله پیش رو بررسی شده است.

در مقاله پیش رو به یکی از مهمترین ویژگی های انقلاب اسلامی ایران حضورمردم انقلابی در شهرستانها توجه شده است. اکثریت قاطع مردم ایران در شهرهای مختلف در مبارزات گسترده علیه حکومت پهلوی شرکت داشتند که از آن به عنوان"چند شهری بودن" انقلاب ایران یاد می شود. این حضور گاهی توسط ماموران رژیم شاه با خشن ترین شیوه ممکن سرکوب می شد، که قیام معروف به یک شنبه خونین گرگان یا پنجم آذر سال 1357 از آن جمله است. قیامی که مواجه با شلیک هزاران گلوله توسط ماموران برای سرکوب یک راهپیمایی گسترده و آرام شد. درجریان این سرکوب شدید مردم ، 14 نفر به شهادت رسیدند و بیش از 150 نفرنیزمجروح و تعدادی نیزبازداشت شدند. در این مقاله تلاش شده است با اتکاء به اسناد و مدارک برجا مانده از دوران ستم شاهی، روایتی دست اول از این حادثه مهم در شهر گرگان به مخاطبان ارائه شود. رویدادی که بی شک نقش تاثیرگذاری بر روند پیروزی نهایی مردم ایران در انقلاب اسلامی و پایان دادن به حاکمیت نظام سلطنتی در ایران داشت .

ماجرای کتاب «شهیدجاوید» و اختلاف نظرهایی که پیرامون آن در سالهای دهه پنجاه شمسی بوجود امد، از مهمترین اتفاقاتی بود که توانست تا سالها جریانات متدین و مذهبی ایران را به خود مشغول و تا حدودی، اصل جریان مبارزه با رژیم را تضعیف کند. طراحی ماموران ساواک برای سوار شدن بر موج واکنش‌های شدید جریانات مذهبی سنتی که در راسشان آیت‌الله گلپایگانی قرار داشت؛ و کاشتن نهال اختلافات در بین گروههای مذهبی در جامعه به بهانه انتشار این کتاب که حداقل تا یک دهه بعد اثراتش باقی ماند. دستگاه امنیتی ساواک تلاش کرد از یکسو بصورت مخفیانه به انتشار این کتاب کمک کند و از سوی دیگر به واسطه رابطین خود با مهندسی مساله بر شدت و قوت حملات جریان متدین سنتی و غیرسیاسی به جریان مبارزین متدین ضد رژیم بیفزاید. بدین تریب ساواک کوشید از این راه ، هردو جریان را تضعیف کند. در نهایت آنچه در این مقاله پیش روی شما قرار دارد ، مروری اسنادی بر نقش ساواک در شعله‌ورکردن آتش اختلافاتِ ناشی از کتاب شهیدجاوید با هدف اختلاف‌افکنی در صفوف نهضت مبارزه است.

در جهان امروز یکی از مهیج‌ترین تلاش‌ها برای مدرنیزاسیون در میان ملل کمتر-توسعه‌یافته را می‌توان در ایران شاهد بود. این روند به‌دنبال یک کودتای خونین یا واژگونی نظم اجتماعی آغاز نشده بلکه کوششی است از سوی یک نظام سیاسی و اجتماعی کهن برای سازگاریِ خود و نهادهایش با نیازهای نوین. قدرت در ایران همانند سابق همچنان در اختیار بخش کوچکی از جامعه که از پول، جایگاه و نفوذ سیاسی بهره می‌برَد، قرار دارد. در صدرِ این فهرست شاه وجود دارد و در ادامه به ترتیب خاندان سلطنتی، درباریان، سیاستمداران، تجار بانفوذ، کارآفرینان و اساتید قرار می‌گیرند. هم‌اکنون طبقه‌ی جدیدی از روشنفکرانِ متخصصِ دیوانسالار در حال ظهور است؛ اگر این گروه توسط طبقه‌ی نخبه جذب نشود، ممکن است به طور روزافزون نقش مهم و مستقلی برای خود پیدا کند. در طبقه‌ی نخبه افراد متخصص و دانش‌آموخته‌ای وجود دارند که در حال حاضر نقش واقعاً مخربی دارند و برخی از آن‌ها حتی از خانواده‌های حکومتی هستند. ایشان از همکاری با نخبگان حاکم اِبا می‌ورزند و با روحانیون که نیرویشان در احساسات توده‌های ایرانی نهفته و با حکومت شاه اساساً مخالف هستند، سر ناسازگاری دارند. توجه: این گزارش توسط دفتر اطلاعات جاری تهیه شده و در سازمان سیا تنظیم گشته است.

دراین بخش هفت برگ سند ارائه شده است که پنج برگ اول درباره گزارش منبع ساواک در باره سخنرانی امام خمینی برای طلاب در مسجداعظم قم ، ارائه شده است. دراین سخنرانی امام خمینی در باره موضوع های مهم روزازجمله تشکیل احزاب فرمایشی و حکومتی، بی تفاوت بودن دولتمردان وقت ایران درباره ظلم به مسلمانان قبرس،نگرانی درباره اجرای الگوی آتاتورک درایران و حذف تدریجی احکام اسلامی از کشور، توجه به این مشکل اساسی که دولتمردان کشورهای اسلامی ازاسلام اطلاعاتی ندارند. همچنین تاکید بر اینکه اوقاف باید تحت اداره روحانیت شیعه باشد.علاوه براین توجه به اوضاع اسفناک رادیو و تلویزیون و هشدار در باره رابطه با اسرائیل و تکذیب آن از طرف دولت شاه . دو برگ سند بعدی درباره محکومیت آیت الله طالقانی به زندان و گزارش ابهری منبع ساواک در باره صدور اعلامیه امام خمینی در اعتراض به دستگیری آیت الله طالقانی و در سند پایانی متن گزارش ساواک در باره اطلاعیه امام در باره آیت الله طالقانی