اصلاحات ارضی با هدف تعمیق حضور حکومت پهلوی در روستاها و ایجاد پایگاهی برای آن در جامعه روستایی طراحی و اجرا شد. اجرای این برنامه، صورت‌بندی اجتماعی روستاها را تغییر داد و نتایجی خلاف خواسته‌های طراحان و مجریان به بار آورد؛ از یک سو نارضایتی را در روستائیان افزایش داد و با جذب طبقه مالک روستایی در ساختار اداری و اقتصاد شهری، خلأ قدرتی را در روستاها ایجاد کرد و از سوی دیگر روند مهاجرت از روستا به شهر را در دو قالب موقت (روزانه، هفتگی) و دائم افزایش داد. مهاجران دائم در شهرها، طبقه پرولتاریای شهری رابه وجود آوردند وبه دلیل بحران هویتی و فرهنگی که در نتیجه اجرای سیاست‌های مدرنیزاسیون بر آن‌ها عارض شده بود و احساس از خود بیگانگی ناشی از آن، بانهادهای مذهبی واسلام‌سیاسی که پاسخگوی چنین نیازی بود، مرتبط شدند. افزایش تحصیلات و آگاهی ملی، پیوند این دسته از مهاجران را با مبارزات انقلابی بیشتر کرد. مهاجران دائم و موقت در رفت و آمد به روستاها، درانتقال مبارزات انقلابی به روستاها نقش مهمی داشتند. آن‌ها علاوه بر شرکت دراعتراضات شهری، به ساماندهی بخشی از مبارزات انقلابی در روستاها پرداختند. هدف نوشتار حاضر، تبیین تأثیر اجرای برنامه اصلاحات‌ارضی بر ساختار اجتماعی و اقتصادی روستاها و پیوند یافتن جامعه روستایی با مبارزات انقلابی است. نویسنده این مقاله بر آن است که با بررسی اسناد آرشیوی و استفاده از دیگر منابع، الگویی بر ای فهم این موضوع به دست دهد که کدام قشرهای اجتماعی مبارزات انقلابی را به درون روستاها بردند؟

تأسیس ساواک (1335خ) از نظر زمانی اندکی مقدم برتأسیس احزاب ملیون و مردم و شکل‌گیری نظام دو حزبی (1336-1356خ) و انحلال آن سازمان (بهمن 1357) نیز پس از فروپاشی نظام تک حزبی (1353-1357خ) روی داد؛ بنابراین ساواک، در سراسر این دوره ناظری فعال بر امور احزاب بود .این سازمان، فعالیت‌های ‌احزاب را رصد و کنترل میکرد .بررسی نقاط ضعف و شناخت آسیب‌های احزاب، برای ساواک وجوه کارکردی داشت و با امنیت کشور در ارتباط بود. ساواک، با کسب اطلاعات و تحلیل آن‌ میتوانست نقاط ضعف و فساد احزاب را به عنوان عوامل تهدیدزای امنیت مملکت شناسایی و با ارائه راه‌کارهایی آنها را اصلاح کند، و با تجزیه و تحلیل موقعیت، به بهبود عملکرد احزاب وتقویت آن‌ها کمک کند. تحلیل‌ها، برآوردها وآینده‌نگری‌های ساواک، احتمالا به واسطه مقامات و مسئولین حکومتی بر سرنوشت و تاریخ نظام حزبی در این دوره مؤثر بوده است.
اسناد ساواک، گزارش فعالیت‌های احزاب این دوره را از منظر اطلاعاتی و امنیتی ارائه می‌کنند و برای پژوهش در تاریخ احزاب این دوره و فهم سیاست‌های حزبی طی سال‌های 1336 تا 1357 روایت‌هایی ارزشمند به شمار می‌روند. نوشتار پیش‌رو، بر بنیاد اسناد ساواک به بررسی آسیب‌شناسی احزاب چهارگانه پرداخته و کوشیده است با دسته‌بندی و بررسی محورهای مهم اخبار و تحلیل‌های موجود در اسناد، اهمیت آنها را تبیین کند.

رژیم پهلوی قبل از شکل گیری اسرائیل با صهیونیست‌ها در سرزمین‌های اشغالی فلسطین رابطه داشت. پس از اشغال فلسطین و اقدام سازمان ملل در به رسمیت شناختن رژیم اسرائیل (1949 م/1328 خ) حکومت پهلوی اسرائیل را به صورت دوفاکتور به رسمیت شناخت. از این پس دو رژیم تبادل سفیر داشتند؛ اما این روابط پنهانی بود و حکومت پهلوی به دلیل ترس از افکار عمومی ملت مسلمان ایران و کشورهای اسلامی منطقه جرأت علنی کردن روابط را نداشت. در چنین وضعیتی، سفیر اسرائیل در ایران، در پوشش امور تجاری به فعالیت دیپلماتیک می‌پرداخت. اولین سفیر غیر رسمی اسرائیل در ایران، دکتر زوی دوریئل بود. او از سال 1335 فعالیت خود را در ایران آغاز کرد و بیش یک دهه در ایران حضور داشت. دفتر کار او در خیابان فردوسی قرار داشت و تعداد افراد حاضر در سفارت محدود بود؛ با این حال دوریئل بسیار فعال بود. مأموریت های اصلی دوریئل، فعال کردن محافل و کانون‌های صهیونیستی در ایران، مهاجرت یهودیان ایران و منطقه به سرزمین‌های اشغالی و تحکیم روابط سیاسی، اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی دو رژیم بود. دوریئل پس از پایان ماموریت در ایران، جای خود را به همکار و شاگرد خود مئیر عزری سپرد. مقاله پیش رو با استفاده از منابع دست اول، به تبیین فعالیت‌های دوریئل در ایران پرداخته است.

سازمان مجاهدین خلق به عنوان یک گروه ماهیتاً تروریستی، از بدو تأسیس تا کنون مرتکب جرائم متعددی از جمله قتل عمد، آدم‌ربایی، نسل‌کشی، هواپیماربایی و پولشویی شده است. رهیافت رهبران سازمان در قالب مبارزه قهرآمیز موجب شد مجاهدین با مباشرت در ترور دوازده هزار تن از شهروندان عادی و مشارکت در کشتار دویست هزار نفر در طول هشت سال جنگ تحمیلی، ایران را به بزرگترین قربانی تروریسم مبدل سازد. همچنین رفتارهای فرقه‌ای سازمان با اعضاء خود، به عنوان یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی معاصر، این گروه را از سایر دسته‌های مجرمانه تمایز می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد تروریسم و فرقه‌گرایی به عنوان دو متغیر اصلی در نظام مفهومی مجاهدین، ملازمه‌ای منطقی با یکدیگر دارند.

نیروهای انقلابی برای تبلیغ و توسعه گفتمان اسلام سیاسی در عصر پهلوی از ابزارهای مختلف نظیر نشریات دینی بهره می‌گرفتند و به دلیل فشارهای رژیم پهلوی برای سرکوب و سانسور نشریات حوزوی و سیاسی، روحانیت انقلابی به چاپ و توزیع نشریات مخفی روی آورد. نشریه انتقام دومین نشریه مخفی طلاب حوزه علمه قم بود که بعد از تعطیلی نشریه بعثت انتشار یافت. این نشریه دارای مواضع انتقادی بود و ادبیات آن، سیاسی و درباره مسائل روز جامعه ایران و جهان بود. این نشریه با وجود نشر شمارگان اندک و توزیع هشت شماره آن در شهرهای مختلف ایران، تأثیر زیادی بر روحانیت انقلابی و فعالیت سیاسی داشت. آیت‌الله مصباح یزدی، مدیریت اصلی نشریه را برعهده داشت و اغلب کارهای مربوط به تهیه مطالب انتقادی و توزیع نشریه در تهران و قم را انجام می‌داد. مقاله حاضر تلاش دارد با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی و روش توصیفی، وجوه فعالیت و مبارزات فکری و سیاسی نشریه مخفی انتقام (1344-1343) را بررسی کند. مفروض مقاله آن است که نشریه انتقام در دو سطح فکری - فرهنگی و سیاسی به مبارزه با انحرافات عصر پهلوی پرداخت و با طرح‌ریزی مباحث اساسی گفتمان سیاسی اسلام و تبیین اندیشه حکومت اسلامی به تقویت مبانی سیاسی نیروهای مخالف رژیم پهلوی پرداخت و بسترهای رشد فکری انقلابیون در زمینه نظام سیاسی اسلامی و گفتمان‌سازی نظام دینی به‌عنوان جایگزین نظام شاهنشاهی و استبدادی را فراهم آورد.

قیام 15 خرداد 1342 نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم علیه رژیم طاغوت و آغاز نهضت اسلامی مردم ایران بود. دستگیری امام خمینی برای علما و مردم قابل تحمل نبود؛ لذا به روش‌های مختلف اعتراض خود را نشان دادند. محورهای اصلی این اعتراضات در بیشتر شهرها به صورت برگزاری تجمع اعتراض‌آمیز در مساجد و سخنرانی انتقادی وعاظ و علما، علیه اقدامات نظام حاکم و برپایی تظاهرات، هجوم به برخی مراکز مانند مشروب‌فروشی‌ها، سینماها، مراکز اقتصادی بهائیان، بانک‌ها، ارسال اعلامیه‌های اعتراض‌آمیز برای مقامات مسئول و یا برای مراجع جهت ابراز همدردی درباره دستگیری علما، تعطیلی بازار و مواردی مانند آن را شامل می‌شد. قیام 15 خرداد حرکتی فراگیر بود که در شهرهایی چون قم، تهران، ورامین، مشهد، شیراز و ... انجام گرفت. در این مقاله با استناد به متون منتشر شده، زمینه‌ها، روند و رویدادهای قیام 15 خرداد و مبارزات مردمی در شهر ری، تبیین شده است.