مقاله حاضر با  بهره‌گیرى از مطالعات  کتابخانه‌اى و اسنادى قصد تبیین نقش و جایگاه حجت‌الاسلام ابوتراب عاشورى در مبارزات انقلابى مردم بوشهر در نهضت امام خمینى(ره) را دارد. باید اذعان داشت توسعه اندیشه سیاسى، معارف اسلامى و انقلابى در شهرهاى مختلف ایران مرهون  فعالیت‌هاى تبلیغى، فرهنگى و سیاسى کنشگرانى بوده است که براى پیروزى نهضت اسلامى به فعالیت سازنده و موثر مشغول بودند. حجت‌الاسلام ابوتراب عاشورى از روحانیون انقلابى بوشهر نقش موثرى در پیروزى انقلاب اسلامى در جنوب کشور داشت. عاشورى علاوه بر  فعالیت‌هاى گسترده براى ترویج فرهنگ اسلامى در شهرها و روستاهاى استان بوشهر، نقش ایشان در توسعه مبارزات سیاسى در جنوب کشور از طریق توزیع اعلامیه، سخنرانى‌هاى روشنگرانه، حمایت از انقلابیون و نیروهاى تبعیدى، شبکه‌سازى و ارتباط بین مخالفین رژیم پهلوى، حمایت از نهادسازى‌هاى دینى و فرهنگى، تبیین مواضع امام خمینى(ره)، تبلیغ مرجعیت و رهبرى امام خمینى در نقاط مختلف این استان، بسیج افکار عمومى علیه مفاسد پهلوى و... داشته است. وى در دهه 40 و 50 از طریق مساجد،  حسینیه‌ها، منازل و محافل خصوصى نیروهاى انقلابى به مبارزه فرهنگى و سیاسى علیه رژیم پهلوى پرداخت. عاشورى در راه‌اندازى و حمایت راهپیمایى‌هاى اعتراضى علیه پهلوى بسیار کوشا بود و در مواضع فکرى ایشان، تاکید فراوانى بر حکومت اسلامى به عنوان جایگزین نظام طاغوتى و شاهنشاهى وجود داشت.

دوران تبعید امام خمینی در کشور عراق با محدودیت‌ها و سیاست‌های مقابل‌های زیادی علیه ایشان از سوی رژیم پهلوی و دولت عراق همراه بود. سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی دو رژیم پهلوی و بعث از شیوه‌های مختلف برای کاهش نفوذ و شهرت امام خمینی بهره گرفتند. باتوجه به سیاست‌های محدودسازی امام خمینی در دوران تبعیدشان در کشور عراق، مقاله حاضر تلاش دارد با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و اسناد تاریخی به این سوال پاسخ دهد که سیاست‌های محدودسازی فعالیت‌های امام خمینی(ره) در دوران رژیم بعثی عراق مبتنی بر کدام برنامه‌ها و روش‌ها بوده است؟ یافته‌های مقاله نشان می‌دهند حزب بعث تلاش کرد در گام نخست، با مذاکره و گفتگو به مقابله با سیاست‌های تبلیغی و سیاسی امام بپردازد و بعد از توسعه مبارزات سیاسی و سخنرانی‌های قاطع امام خمینی، دامنه کنترل‌ها، نظارت، بازرسی و محدودیت روابط با زائرین و نیروهای انقلابی افزایش یافت. قسمتی از اقدامات مقامات عراقی در نظارت و برخورد با امام خمینی براساس درخواست‌ها و مطالبات ساواک بود و طبق توافق نامه‌های مشترک بین دو کشور، با همفکری و برنامه‌ریزی مشترک تلاش شد از مرجعیت و شهرت امام خمینی جلوگیری شود. در راستای این سیاست، محدودیت شبکه ارتباطی امام خمینی و جلوگیری از مصاحبه، تماس تلفنی و ارتباط با روحانیت انقلابی در دستور کار سازمان امنیت عراق قرار گرفت. محاصره نظامی و ارتباطی بیت امام آخرین سیاست محدودسازی بود که با واکنش آن حضرت مواجه شد و ایشان تصمیم به هجرت از عراق گرفتند.

این مقاله در صدد است با تأکید بر اسناد تاریخی و گزارش‌های ساواک، نحوه مصرف و تخصیص وجوهات شرعی در نهضت امام خمینی در سه‌ حوزه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را بررسی و توصیف کند. وجوهات شرعیه از جغرافیای جهان اسلام تحویل نمایندگان امام خمینی می‌شد. چگونگی مدیریت این وجوه و نحوه تخصیص آن موضوع مهم و شایسته بررسی‌های عمیق است. مطالعه اسناد و دیگر منابع نشان می‌دهد که علاوه بر امور مذهبی و تبلیغی، از این وجوه برای مبارزه سیاسی و حمایت از فقرا و مستمندان استفاده می‌شد. همچنین بخشی از وجوهات برای کمک به حل مشکلات جهان اسلام و حمایت از نهضت‌های اسلامی مصرف می‌گردید. در عرصه فرهنگی نیز بخشی از این وجوه صرف تقویت حوزه‌های علمیه و طلبه‌های علوم دینی انجام می‌گرفت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که امام خمینی با ایجاد شبکه‌ای از نمایندگان در نقاط مختلف کشور تلاش کرد از وجوه شرعیه برای توسعه فعالیت‌های دینی، کمک به نیازمندان و مبارزه علیه حکومت پهلوی استفاده کند.

آیت‌الله شیخ محمد کوهستانی از علمای برجسته مازندران علاوه بر فعالیت تبلیغی و تلاش برای توسعه معارف اسلامی در شمال کشور، نقش موثری در اصلاح فرهنگی-اجتماعی و پرورش شاگردان موثر در حوزه‌های مختلف اجتماع و سیاست داشت. وی در حوزه علمیه کوهستان علاوه بر رونق معارف اسلامی، عامل رشد اندیشه اسلامی در جامعه بود و به حمایت از راه‌اندازی مراکز حوزوی و انجمن‌های دینی پرداخت. وی در عرصه سیاست، از جریان‌های اسلامی در راستای اصلاح وضعیت اجتماعی و سیاسی حمایت می‌‌کرد و در عرصه فرهنگی، مقابله با سیاست‌های ضد فرهنگی حکومت را پیگیر بود.

رویکرد آیت‌الله کوهستانی، نقد وضعیت موجود (عملکرد پهلوی اول و دوم) و تلاش برای پرورش و حمایت از نیروهای تبلیغی، فرهنگی و سیاسی در راستای اصلاح جامعه و استقرار احکام اسلام در حکومت و جامعه بود. با توجه به اهمیت فعالیت و اقدامات ایشان در عصر پهلوی، مقاله حاضر تلاش دارد با بهره‌گیری از روش تحلیلی-توصیفی و مطالعات کتابخانه‌ای-اسنادی به بررسی حیات سیاسی و اجتماعی آیت‌الله شیخ محمد کوهستانی بپردازد.

در این مقاله به بررسی حمایت‌های عملی و نظری آیت‌الله سید محمدباقر صدر (1359-1313) از انقلاب اسلامی ایران پرداخته‌ایم. او از اندیشمندان دینی معاصر در جهان اسلام بود که در دوران حیات خویش فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی گسترده‌ای انجام داد. محمدباقر صدر ارتباط نزدیکی با انقلاب اسلامی ایران و رهبر آن، امام خمینی، داشت و برای تحقق انقلاب و ترویج اندیشه‌های حکومتی امام خمینی تلاش کرد. او ضمن استفاده از ظرفیت‌های عراق برای تبلیغ و گسترش انقلاب اسلامی، در بعد نظری هم برای ترویج اندیشه‌های سیاسی امام خمینی، شاگردان خود را به حضور در کلاس‌های امام در نجف و تبعیت از ایشان تشویق می‌کرد. صدر با اقدام‌هایی مانند برپایی تظاهرات، سخنرانی‌های پرشور، پرورش شاگردان انقلابی، حمایت از رهبر تبعیدی ایران در نجف و صدور پیام‌های اعتراضی علیه حکومت پهلوی با انقلاب اسلامی ایران همراهی داشت. بعد از انقلاب نیز با اقدام‌هایی چون ارسال پیام تبریک به مردم ایران و تهیه پیش‌نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی همراهی خود را با انقلاب اسلامی تحکیم بخشید. آیت‌الله صدر در این مسیر با فشارهای سیاسی، دستگیری و شکنجه مواجه بود و در نهایت نیز به‌دست حکومت بعثی عراق، حدود یک سال بعد از انقلاب اسلامی ایران، به شهادت رسید.

در این مقاله به بررسی عملکرد نظری و عملی سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد در نهضت انقلاب اسلامی پرداخته‌ایم. هاشمی‌نژاد از جمله مهم‌ترین چهره‌های مذهبی در نهضت انقلاب اسلامی است که بیشترین فعالیت‌های مبارزاتی را از خراسان پایه‌ریزی کرد. او ضمن فعالیت در حوزه مطبوعات و تألیف‌های متنوع، در انجمن‌های دینی و سیاسی مختلف همکاری‌هایی از قبیل سخنرانی، توزیع نشریه و پاسخ به شبهات دینی و سیاسی داشت. از جمله همکاری‌های تشکیلاتی او می‌توان به فعالیت در انجمن جوانان مسلمان بهشهر، کانون فرهنگی جوانان و کانون بحث و انتقاد دینی مشهد اشاره کرد. این همکاری‌ها ناشی از اعتقاد او به مبارزه تشکیلاتی علیه نظام استبدادی بود. وی ضمن مقابله با افکار و اندیشه‌های وارداتی، غربی، الحادی و مارکسیستی، به تبیین اندیشه اسلام در حوزه‌های مختلف پرداخت و برای تقویت هویت اسلامی در جامعه ایرانی تلاش کرد. هاشمی‌نژاد بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی خود را در مشهد پیگیری کرد و برای تثبیت انقلاب اسلامی با نهادهای انقلابی همکاری داشت. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای - اسنادی انجام شده است.

آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی از جمله شخصیت‌های عرفانی و فقهی تاریخ معاصر ایران‌ است که به ابعاد فکری و عملکرد اقتصادی و سیاسی او کمتر توجه شده است. از این رو، مقاله حاضر تلاش دارد با روشی تحلیلی-توصیفی به بررسی این ابعاد بپردازد. ‌سؤال اصلی مقاله این است که فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی آیت‌الله شاه‌آبادی چه نمودهای نظری و عملی‌‌ای داشته است؟ یافته‌های مقاله نشان‌ می‌دهد که او علاوه بر نظریه‌پردازی در خصوص مسائل اقتصادی جهان اسلام، در حوزه عملی نیز فعال بوده و برای برون‌رفت از تهدیدهایی نظیر ربا و بانکداری غربی به‌ ‌تأسیس جمعیت‌ها و شرکت‌های اقتصادی همت گماشت. شرکت مخمس به عنوان الگوی عملی آیت‌الله شاه‌آبادی، نمایان‌گر پیوند اندیشه و عمل اقتصادی‌ او است. او در طرح ناحیه مقدسه اسلام، مسائل اقتصادی را برجسته‌ می‌سازد و الگوی اقتصادی او را‌ می‌توان مبتنی بر مشارکت عمومی و برپایی نهادهای مالی و اقتصادی مبتنی بر احکام اقتصادی اسلام در نظر گرفت.