نگاهی به نظام مدیریتی حکومت پهلوی بر اساس فـعالیت کـمیته بـررسی مشاغل حساس غیر نظامی
هدایت الله بهبودی
در آخرین روز از سال 1354 ش محمد رضا پهلوی برای بررسی موقعیت مـدیران مشاغل رده بالا و نیز کسانی که قرار است به مشاغل حساس غیرنظامی منصوب شـوند، دستوری صادر کرد. بـه دنـبال آن، «کمیته بررسی انتصابات مشاغل حساس غیرنظامی»تشکیل شد. اعضای این کمیته شامل نمایندگان ساواک، سازمان امور اداری و استخدامی کشور، بازرسی شاهنشاهی و دفتر ویژه اطلاعات بودند. این عده در نشستهایی که تشکیل دادند، دسـتور العملی را تهیه کردند و به تمام وزارتخانهها به استثنای وزارت جنگ و همه سازمانهای وابسته به نخستوزیری، غیر از ساواک ابلاغ کردند.
شاه دستور داده بود کمیته یادشده نتیجه بررسیهای خود را به او بدهد و در نهایت اگر قـرار اسـت کسی در مقام خود ابقا شود یا انتصاب تازهای صورت گیرد، با نظر نهایی او همراه گردد.
سمتهایی که شامل این بررسی میشدند عبارت بودند از: -رؤسای سازمانهای مستقل -معاونان وزارتخانهها و سازمانهای مـستقل و مـقامات همطراز آنان -رؤسای سازمانهای وابسته به وزارتخانهها -معاونان رؤسای سازمانهای وابسته به وزارتخانهها –استانداران- فرمانداران کل -شهرداران مراکز استان و فرمانداریهای کل -سایر مقاماتی که بررسی آنها به عهده کـمیته واگـذار میگردد.
برای عملی شدن این دستور بنا شد در هروزارتخانه و سازمان مستقل، کمیتهای مرکب از وزیر یا رئیس سازمان مستقل و معاونان مربوط تشکیل شود و مسئولیت بررسی یا انتخاب مدیرانکل همان وزارتـخانه یـا سـازمان مستقل را به عهده گیرد. تـعداد اعـضای ایـن کمیته میبایست پنج نفر و به انتخاب وزیر یا رئیس سازمان مستقل باشد. بدینترتیب دو کمیته، یکی در نخستوزیری-که میتوان آن را کمیته عالی نـامید و اعـضای آن یـاد شدند-و دیگری کمیته اخیر که در وزارتخانهها یا سـازمانهای مـستقل تشکیل و مشغول به کار شدند. طبعا کمیتههای دوم زیر نظر کمیته اصلی کار میکردند.
اینکه چرا محمد رضا پهلوی تـصمیم بـه صـدور چنین دستوری گرفت، وجود مدیران فاسد و نالایق در سمتهای مهم دولتـی بود. احتمالا گزارشهای پرشماری از تخلفها و کجکاریهای مالی و اخلاقی به شاه رسیده بود که او را وادار به گرفتن این تصمیم کـرد. چـون در مـقدمه دستور العملی که از طرف رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی با طبقهبندی«خـیلی مـحرمانه»به نخستوزیر، امیر عباس هویدا ابلاغ شد، چنین آمده بود:
«گماردن افراد ناصالح و نالایق در رأس مشاغل حـساس غـیر نـظامی ضمن اینکه باعث تباهی و فساد سازمانهای دولتی و وابسته به دولت میشود، موجبات نـارضایی و سـلب اعـتماد مردم را نیز فراهم میآورد و با وجود چنین افرادی در رأس مشاغل مذکور، وصول به هدفهای انـقلاب شـاه و مـلت هیچگاه امکانپذیر نخواهد بود؛لذا بنا به پیشنهاد بازرسی شاهنشاهی و تصویب ذات مبارک همایونی مقرر گـردید هـمزمان با بررسی وضع مدیران موجود، وسیله کمیتهها. . . وضع کاندیداهای مشاغل حساس نیز تـوسط کـمیتهها و کـمیسیون های مذکور و پس از تأیید صلاحیت در مورد انتصاب آنان اقدام گردد. »
دستور شاه سه ماه بـعد در تـاریخ 30/3/1355 به وزیران و رؤسای سازمان های مستقل ابلاغ گردید.
این مدت احتمالا برای تهیه روشـ بـررسی انـتصابات و آییننامهای در اینباره صرف شد. اما خیلی زود روشن شد که در اجرا ابهاماتی برای مجریان دستور وجـود دارد؛تـا اینکه حدود پنج ماه بعد در تاریخ 25/8/1355 توضیحات تکمیلی بر دستور اولیه اضـافه شـده از جـمله اینکه: منظور از سازمانهای مستقل، سازمانهای وابسته به نخستوزیری(به استثنای ساواک)هستند؛ شهرداران چون از طـریق انـتخابات بـرگزیده میشوند، خارج از این دایره قرار دارند؛ تعداد افرادی که صلاحیت آنان بـرای احـراز سمتهای یادشده تأیید میگردد باید سه نفر باشند آن هم به ترتیب ارجحیت«تا اینکه ذات مـبارک مـلوکانه انتصاب هریک از سه نفر مورد بحث را تأیید فرمودند انتصاب موردنظر عملی گـردد. »2تـوضیح دیگری که در این تکمله دیده میشود، ایـن بـود کـه شرکتها و بانکها و مؤسسات وابسته به وزارتخانهها نـیز شـامل حال این دستور العمل خواهند بود که به ترتیب اهمیت، بررسی صلاحیت مـدیران آنـها و کسانی که برای احراز سـمت تـازه معرفی مـیشوند، یـا در کـمیته مستقر در نخستوزیری صورت میگیرد یا در کـمیته مـتشکل در وزارتخانهها یا سازمانهای مستقل.
