در این مقاله بر اساس گزارش دیپلمات‌های آمریکایی به بررسی اوضاع سیاسی ایران در یک سال منتهی به کودتای سوم اسفند پرداخته‌ایم. در این مدت ایران، که از آغاز جنگ اول جهانی به‌وسیله نیروهای متفقین اشغال شده بود، درگیر تحمیل قرارداد 1919 از سوی انگلیسی‌ها بود. فشارهای سیاسی و اقتصادی و حتی نظامی انگلیس برای تصویب قرارداد مذکور در مجلس شورای ملی به نتیجه نرسید. گزارش دیپلمات‌های آمریکایی به روشنی نشان می‌دهد که پس از قطعی شدن این شکست، نیروهای نظامی انگلیس به دنبال اجرای کودتای سوم اسفند برآمدند تا از این طریق اوضاع ایران را به‌دست گیرند. به این منظور، آن‌ها ابتدا در یک برنامه‌ریزی حساب‌شده مدیریت نیروی قزاق‌ها را، که مهم‌ترین نیروی نظامی داخل کشور بود و از ابتدای تشکیل فرماندهی آن به دست افسران روس قرار داشت، به وسیله عوامل خود به دست گرفتند. در نهایت هم در نخستین فرصت، برنامه کودتا را به اجرا گذاشتند.

در این مقاله به مطالعه زندگی وزولود استاروسلسکی، چگونگی برآمدن او به فرماندهی نیروی قزاق و در نهایت کنار گذاشتن او از این فرماندهی پرداخته‌ایم. روند برآمدن و عزل استاروسلسکی مقدمه و زمینه‌های دست‌یافتن انگلیس به فرماندهی نیروی قزاق بود. این نیرو که در زمان ناصرالدین‌شاه تأسیس شد تا مدتی پیش از کودتای سوم اسفند 1299، فرمانده‌اش به دست افسران روسی بود. یکی از لوازم و نیازهای کودتای سوم اسفند به‌دست گرفتن فرماندهی نیروی قزاق، به‌عنوان مهم‌ترین نیروی نظامی کشور بود. آن کودتا به وسیله قزاق‌ها به فرماندهی رضاخان انجام شد. شناسایی رضاخان برای انجام کودتا روی دیگر پروژه حذف استاروسلسکی بود.

در این مقاله به بررسی نقش سرکوب‌گرانه انگلیس و عوامل آن، در دوره پایانی نهضت جنگل، اردیبهشت 1299 تا آذر 1300، پرداخته‌ایم. عوامل انگلیس در این برهه در چند جبهه مختلف به جنگ نهضت جنگل رفتند. بخشی از عوامل برجسته انگلیس، به‌صورت نفوذی در میان بلشویک‌ها حضور پیدا کردند و جریان چپ را به سمت اهداف انگلیس مدیریت کردند. آن‌ها با تندروی، رهبری این جناح را به‌دست گرفتند و فعالیت‌هایی انجام دادند که به ضرر نهضت جنگل بود. از سوی دیگر، میرزا کریم‌خان رشتی، از برجسته‌ترین عوامل انگلیس در ایران معاصر، جبهه عظیمی ایجاد کرد و طیف مختلفی از گروه‌های داخلی را حول محور ضدیت با نهضت، گردآورد. شوروی هم، ‌به‌رغم تمام شعارهای ضدامپریالیستی، برای نابودی نهضت جنگل، با انگلیسی‌ها همکاری و در نهایت نهضت را سرکوب کردند.

ثروت‌اندوزی خاندان پهلوی، نقش حیاتی و تأثیرگذار در استمرار و نیز انقراض حکومت پهلوی داشت. استمرار بدان جهت که جمع‌آوری و توزیع گسترده رانت به‌وسیله حاکم، نقش کلیدی در جذب و شکل‌گیری حلقه حاکم دارد؛ و انقراض از آن جهت که در نهایت همین کژکارکردی مالی و نابرابری است که مردم ناراضی از شرایط را متحد کرده و اتحاد طبقه‌های مختلف جامعه را بر سر یک موضوع، تغییر حکومت، سبب می‌شود. این مقاله درصدد شناخت اداره املاک اختصاصی است که نقش خزانه شخصی پهلوی اول را بازی کرد و در نهایت نیز با تغییر ساختار در عین استمرار کارکرد، تبدیل به بنیاد پهلوی شد و همان نقش را برای پهلوی دوم بازی کرد.

در مقاله حاضر به بررسی اوضاع اقتصادی و اجتماعی ایالت آذربایجان بین سال‌های ‌1320-1300 می‌پردازیم. داده‌های پژوهش به روش کتابخانه‌ای و مطالعه اسنادی جمع‌آوری شده است. در بخش کتابخانه‌ای، متون مربوط به اوضاع اقتصادی و اجتماعی آذربایجان در این دوره مورد مطالعه قرار گرفت و در بخش مطالعه اسنادی، اسناد در دسترس مرکز اسناد ریاست جمهوری، مرکز اسناد کتابخانه مجلس و اسناد آرشیو ملی بررسی و تحلیل شد. براساس نتایج پژوهش، سیاست‌های اجراشده در حکومت پهلوی اول در توسعه ارتباطات و راه‌آهن، اعاده نظم، آموزش، عدلیه و بهداشت عمومی، تغییرهایی را در ایالت آذربایجان ایجاد کرد. این تغییرها در آذربایجان بنیادی نبود و از سوی دیگر سیاست‌های ‌اقتصادی و فرهنگی دولت بستر نارضایتی در ایالت را فراهم آورد.

یکی از اقدام‌های پهلوی اول یکسان ‌کردن پوشش مردان بود. این اقدام به‌سبب گستره شمول و شیوه اعمال آن، مشکلاتی را برای روحانیان ایجاد کرد. در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نگرش علمای فارس نسبت به قانون «متحدالشکل نمودن البسه» و مشکل‌های حاصل از آن می‌پردازیم. با اعمال فشار کارگزاران پهلوی بر علمای فارس، جهت خلع لباس، آن‌ها اجازه حضور در محافل مذهبی و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی را از دست دادند و در تنگنای محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی قرار گرفتند. در این شرایط، علمای فارس در واکنش به این قانون درصدد احقاق حق خود از طریق نهادهای وقت، چون وزارت داخله و مجلس شورای ملی برآمدند که در بسیاری از موارد به سرانجام نرسید. برخی هم از طریق نوشتاری به مبارزه با آن قانون پرداختند که معمولاً به حبس و تبعید آنان انجامید.