آن‌چه در نگاه یک نسل قطعی و بدیهی می‌نماید، بعید نیست برای نسل بعد و نسل‌های آینده این‌گونه نباشد. از این‌رو علم تاریخ به‌کمک قرائن و شواهد و مشاهدات و خاطرات و اسناد و مدارک به تشریح و تحلیل رویدادها و تحولات جامعه می‌پردازد تا آن‌چه به‌عنوان تاریخ رویدادها و تحولات به نسل آینده عرضه می‌شود، مستند، مستدل و برخوردار از پشتوانه‌ای مستحکم باشد. نگارنده در این مقاله تلاش می‌کند بر پایه مطالعه و تحلیل خاطرات سیزده تن از شخصیت‌ها و فعالان روحانی که خود از نزدیک شاهد حوادث پانزده خرداد 1342 بوده‌اند، برخی ویژگیها و پیامدهای این قیام را تبیین کند. به‌عنوان مهم‌ترین نکاتی که از خاطرات این فعالان در تبیین ویژگیها و پیامدهای قیام 15 خرداد قابل برداشت است، می‌توان به این موارد اشاره کرد: نقش محوری باورهای اسلامی، رهبری امام‌خمینی(ره) و حضور توده مردم در قیام 15 خرداد؛ تفاوت اساسی قیام 15 خرداد با نمونه‌های پیش از آن(جنبش تنباکو، نهضت مشروطه و ملی‌شدن صنعت نفت)؛ گسترش کمی و کیفی حضور روحانیت در عرصه جامعه و سیاست در ابعاد نظری و عملی؛ تنزل جایگاه دیدگاه‌های غیردینی (مارکسیسم، ناسیونالیسم و لیبرالیسم) در تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی ایران.
