در فرهنگ سیاسی، احزاب از مهمترین نهادها در شکل دهی به حکومت های جدید قلمداد شده اند. آنها ابزاری برای تحکیم اقتدار حکومت ها، شبکه ای برای مشارکت گروههای اجتماعی در صحنه سیاست، سازوکاری برای برانگیختن هواداری توده ها از مقاصد سیاسی نخبگان، حلقه ای برای پیوند دادن گروههای قومی، صنفی و مذهبی و وسیله ای برای تظاهر به مردمی بودن حکومتها هستند. از این رو کمتر نظام حکومتی جدیدی را می توان یافت که بتواند بدون وجود یک یا چند حزب بسر برد. حتی در رژیم های دیکتاتوری فرمانروایان سعی می کنند به وسیله این ابزار به سلطه خود مشروعیت بخشند. احزاب عملکردهای گوناگونی دارند که برخی آشکار و برخی دیگر پنهان هستند. از جمله عملکردهای آشکار آنها شکل دادن به افکار عمومی، معرفی نامزدها در جریان انتخابات، سازمان دادن به انتخاب شوندگان و اعمال نفوذ بر آنهاست. عملکرد پنهان حزب از کارکردهایی است که از حزب انتظار نمی رود و بسته به مقتضیات و شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حزب آنها را انجام می دهد. از آن جمله است برقراری پیوند روانی و مادی بین فرد و نظام سیاسی، جذب تازه واردین به سیستم، مسالمت آمیز کردن رقابت های قدرتی یا مدیریت منازعه. در نگاهی اجمالی به تاریخ سیاسی ایران دیده می شود که حزب سیاسی به مفهوم جمعیت هایی که شرایط آنها در بالا یاد شد پیشینه چندانی ندارد. اما بعد از دوران مشروطه آن هم به صورت منقطع شاهد فراز و فرود احزابی هستیم که با استبداد مطلقه یا بحرانهای سیاسی بروز می افتند و سپس متلاشی می شدند. در دوران استبداد پهلوی دوم بعد از کودتای ۱۳۳۲ به گونه ای ازاحزاب برمی خوریم که از بستر اجتماعی برخوردار نبوده، بدون اتکا و حمایت مردم و تنها به دستور عوامل قدرت از بالا تشکیل می شدند و وظیفه ای جز حفظ و تقویت قدرت سیاسی حاکم نداشتند. این احزاب از اجزای ساختار سیاسی و حکومتی همان عصر بوده که به دفاع همه جانبه از قدرت و حکومت مرکزی می پرداختند و خود از وسائل استبداد داخلی به شمار می رفتند. این دسته از احزاب به احزاب دولتی معروف بودند.
