این مقاله به بررسی زندگانی و فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی آیت‌الله شهید دکتر محمد مفتح (زندگی: 1307-1358ش) در روند پیروزی انقلاب اسلامی اختصاص دارد و با مداقه در اسناد تاریخی و خاطرات منتشر شده به توصیف و تحلیل حوزه‌های مختلف زندگی وی پرداخته است. آیت‌الله مفتح از نیروهای انقلابی در نهضت امام خمینی(ره)، در دو عرصه دانشگاه و حوزوه به مبارزه فرهنگی و سیاسی پرداخت، از ظرفیت‌های نهادهای تربیتی و آموزشی برای رشد آگاهی سیاسی جامعه بهره گرفت و تلاش کرد با حمایت از فعالیت‌های تشکیلاتی، از پتانسیل نیروهای مذهبی و دانشگاهی برای مبارزه با رژیم پهلوی استفاده کند.
آیت‌الله مفتح فعالیت‌های خود را از دهه 30 آغاز کرد؛ فعالیت‌هایی که توسعه آن‌ها در مدارس، منجر به اخراج و تبعید وی شد. وی در سخنرانی‌ها و منابر خود، حامی و مدافع انقلاب اسلامی و مروج اندیشه‌های سیاسی امام خمینی بود و در این مسیر، تلاش وافری برای گسترش مبارزات سیاسی داشت. آیت‌الله مفتح در این مسیر در پایه‌ریزی و راه‌اندازی انجمن‌های دینی و سیاسی، انتشار مکتوبات دینی، سازماندهی مجالس دینی برای انسجام در مبارزه سیاسی و هدایت نیروهای مذهبی برای مبارزه علنی علیه رژیم پهلوی فعالیتی مستمر داشت. وی در دوره تبعید امام خمینی (1343-1357ش/ 1964-1979م)، از هر فرصتی برای زنده نگاه داشتن نام و افکار سیاسی امام خمینی استفاده می‌کرد و از مناسبت‌های دینی و مجامع سیاسی برای تبیین اندیشه سیاسی و تبلیغ مرجعیت ایشان بهره می‌گرفت.
