در 1306 ش به دنبال تصویب مجلس شورای ملی، فرزندان ذکور خانواده های ایرانی (چه در داخل و چه در خارج) که به سن 21 سالگی پا می گذاشتند، از سوی دولت به مدت دو سال به خدمت نظام اجباری یا همان سربازی فراخوانده شدند. این قانون نظام اجباری نام داشت و جدی ترین حامی آن هم رضاشاه پهلوی بود که در آن زمان یک سالی می شد که به سلطنت رسیده بود. قانون نظام اجباری گذشته از آن که مخالفت مردم برخی شهرها را برانگیخت، در اجرا نیز دچار تناقضها و دوگانگی هایی گردید که بررسی آن به عنوان یک موضوع تاریخی و نظامی جالب و حائز اهمیت است؛ به ویژه آنکه این بررسی بر اسناد به جا مانده از آن ایام استوار است. از این رو مقاله ای که پیش روست می کوشد با تکیه بر اسناد و گزارشها به طور مستند، نحوه اجرای قانون مزبور و بازتاب آن را در میان مردم تصویر نماید

دولت محمد مصدق و کودتای نظامی پایان بخش آن ( ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ) مطالعات و تحقیقات دامنه داری را در نیم قرن اخیر به خود اختصاص داده، هنوز هم نوشته های متعدد و مختلفی از زاویه های چندگانه درباره آن منتشر می شود و هر ساله به عنوان موضوع سخن رانیها یا مقاله هایی در پهنه مطالعه و پژوهش قرار دارد. این مقاله نیز از جنس همین موضوعاتی است که با وجود دارا بودن زاویه های مخالف و منتقدانه درباره همان مسئله، حقایقی را روشن ساخته است و میتواند برای پژوهندگان تاریخی مفید و منبع مهم و مؤثری باشد. در ۱۸ اسفند ۱۳۴۶ به مناسبت نخستین سالگرد درگذشت دکتر مصدق، مراسمی در «خانه ایران» در نیویورک (امریکا) برپا شد و سیدعلی شایگان در آنجا سخن رانی کرد. از این جلسه مأموران ساواک گزارشی تهیه نمودند. سخن ران اصلی این جلسه، شایگان، از یاران دیرین و وفادار مصدق است.