خدمات منصور مزین به سلطنت رضاشاه در ارتش و سرسپردگی او به محمدرضا سبب شده بود همیشه در مناصب بالای حاکمیتی حضور داشته باشد. آنچه زندگی وی را برجسته ساخته، اقدامات تأمل برانگیزی بود که در منطقه گرگان و دشت گنبد به عنوان نماینده مستقیم شاه انجام میداد. مزین در این سمت، زمینهای زیادی به اطرافیان فروخت و حق بسیاری از بیپناهان را غصب کرد اما بدون اینکه پاسخگوی اقدامات خود باشد چند ماه پیش از انقلاب برای همیشه ایران را ترک گفت و تا پایان عمر در امریکا زیست. هرچند پرداختن تفصیلی به زندگی او در میان انبوه مسائل و پرسشهای بیجواب تاریخ معاصر ممکن است ارج و اعتباری چندان نداشته باشد اما شاید بتوان گوشهای از افسانه ثروتاندوزی شاه را با تورقّّ برگهای زندگی مزین رمزگشایی کرد. به همین سبب، مزین را پاره آینهای میبینیم که گوشهای از روابط سیاسی و مالی سوا لبرانگیز شاه را برای ما بازنمایی میکند. در این نوشتار تاکید و تمرکز ما بر اقدامات او در گرگان و دشت، مراودههای سیاسی و بهرهمندیهای مالی مزین است. در مقاله حاضر زندگی و کارنامه مزین بر اساس اسناد ساواک مورد بررسی قرار گرفته است. این اسناد در پرونده وی که در بایگانی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی نگهداری میشود. این مقاله با گزینش، تحلیل و تفسیر اسناد، بخشی از مظالم و مفاسد موجود در اداره املاک سلطنتی که تحت مسئولیت مزین فعالیت میکرد، را بازتاب داده است.
