اوان تأسیس حوزه علمیه قم با سخت‌ترین شرایط تاریخ سیاسی ایران همزاد شده بود. از یک سو نهضت مشروطه در ایران به نتیجه نرسید و مردم و روحانیت به‌عنوان تنها بازنده این قیام دچار افسردگی شد و برای مدت‌ها به درون خود فرو رفت. از سوی دیگر، با به قدرت رسیدن رضاخان در سال 1304 روحانیت وارد دوره‌ای شد که از آن به بدی یاد می‌شود. تلاش‌های متجد‌دانه دولت کما‌لیستی رضاشاه در بسط اندیشه‌های مدرن، بر روند رو به تزاید افول اجتماعی روحانیت که از دو دهه قبل آغاز شده بود تأثیر بسیاری گذاشت؛ حضور هوشمندانه آیت‌الله حائری بود که توانست حوزه را حفظ و نسلی از مجتهدان را تربیت کند که در تحولات سیاسی بعد از او نقش بسیاری ایفا کردند. این مقاله با بهره‌مندی از روش اسنادی و تاریخی تلاش می‌کند رخدادهای آن دوره را به روایت در آورد.
