خطیب، سیاستمدار، دین شناس، تاریخ دان، نَسّابه و ادیب معاصر، آیتا لله حاج شیخ حسین لنکرانی مشهور به «مرد دین و سیاست» (تولد: حدود شعبان ۱۳۱۰ ق وفات: خرداد ۱۳۶۸ ش) از روحانیان مبارز و پرتکاپوی عصر ماست که در جمیع مراحل مبارزة مستمر ملت ایران با استبداد و استعمار، از دوران جنگ جهانی اول تا جنبش ۱۵ خرداد و ۲۲ بهمن حضوری فعال داشت و مطالعه حیات سیاسی و فرهنگی وی، درسها و تجارب بسیار ارزشمندی را برای کوشندگان راه استقلال و آزادی کشورمان به همراه دارد. وی در محلة سنگلج تهران (محدودة پارک شهر کنونی) متولد شد و در کودکی، همراه پدر بزرگوارش، آیت الله حاج شیخ علی لنکرانی، از نزدیک شاهد تحولات جنبش مشروطه و مجاهدات مرحوم حاج شیخ فضل الله نوری گردید. در مبارزه با قرارداد وثوق الدوله و نیز کودتای رضاخانی و پیامدهای سوء آن، همراه بزرگانی چون شهید مدرس، حاج آقا جمال الدین اصفهانی و شیخ محمدعلی شاه آبادی شرکت فعال جست و به همین علت بارها حبس و شکنجه و تبعید و ترور را تجربه کرد. پس از شهریور ۱۳۲۰ در سنگر نمایندگی مجلس چهاردهم به ایراد نطق کوبنده علیه دکتر میلسپو (مستشار مشهور امریکایی و رئیس کل دارایی ایران) پرداخت و همچنین در خنثی سازی غائله پیشه وری (توطئه تجزیة آذربایجان از کشورمان) نقشی مؤثر ایفا کرد. با شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (قدّس سرّه) نیز مرحوم لنکرانی خاموش ننشست و خاصّه در مبادی آن، سهمی وافر داشت و از همین روی در قیام ۱۵ خرداد ۴۲ دستگیر و به زندان افتاد... و بالاخره پس از بیش از سه ربع قرن مبارزة مستمر با استبداد و استعمار و صهیونیسم، و دفاع پی گیر از حریم مقدس اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم اجمعین در قبال حملات بهایی گری، قادیانی گری، وهّابی گری و کسروی گری، در سحرگاه جمعه ۱۹ خرداد ۶۸ پس از اقامة فریضه صبح بدرود حیات گفت و پس از تشییعی با عظمت، در حرم حضرت عبدالعظیم علیه السلام روی در نقاب خاک کشید. لنکرانی، همپای مبارزات سیاسی و اجتماعی با استبداد و استعمار، از توجه و تعرّض به ایادی و عوامل فرهنگی آنان غافل نبود؛ همانان که در قالب نحله ها و مسلک های انحرافی عرض وجود می کردند. او در این راه، اطلاعات و تجارب ناب و درخور ملاحظه ای داشت. در این مقاله، نگاهی داریم به اظهارات و خاطرات آیت الله لنکرانی دربارة بابی گری و بهایی گری، و نیز اقدامات فرهنگی و سیاسی ایشان بر ضدّ آنها از اوایل دوران کودتای ۱۲۹۹ تا دهه های ۴۰ و ۵۰ شمسی. ضمناً در خلال مباحث، به برخی اسناد منتشر نشدة تاریخی اشاره شده است.
