فاصلهء زمانی پس از شهریور 1320 تا کودتای 28 مرداد 1332، کـه از مـقاطع مـهم و سرنوشت‌ساز تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود، موضوع پژوهشهای متعدد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قرار گرفته اسـت. تمایز و تفاوت این برههء زمانی، نسبت به ادوار پیش و پس از آن، دورهء مورد بحث را بـه عنوان یک موضوع پرکـشش بـرای صاحب‌نظران سیاسی و فرهنگی مطرح ساخته است؛ به گونه‌ای که علی رغم گذشت چند دهه، جذابیت و اهمیت خود را برای اهل تحقیق از دست نداده است. صحنهء سیاسی و فرهنگی تهران و چند شهر بزرگ ایـران در این دوره، عرصهء تبلیغات و فعالیت گروهها و احزاب و حتی افرادی شد که با الهام از مکاتب و گرایشهای فکری گوناگون، در صدد جلب و جذب اقشار تحصیل‌کرده و دیگر گروههای شهری برآمدند. حجم گستردهء نشریات، روزنامه‌ها، تشکلها و جـمعیتهای سـیاسی، فرهنگی و دینی دورهء مورد بحث به وضوح از رقابت و مبارزهء نزدیک و تنگاتنگ آنان خبر می‌دهد. تغییرات و تحولات گسترده در صحنهء سیاسی، زمینهء فعالیت را برای احزاب و گروههایی که در دورهء استبداد رضاخانی، ناچار بـه بـرچیدن بساط خود شده بودند، هموار ساخت. شناخت و معرفی احزاب و گروههای فعال این دوره، همچنان مورد توجه مورخان و محققان تاریخ معاصر ایران است؛ زیرا اسناد، مدارک و خاطراتی که از فعالیتهای آنان بـه دسـت آمده و یا منتشر شده است، امکان تحقیق و پژوهش را در این زمینه ممکن ساخته است. مقایسهء آثار چاپ شده دربارهء دورهء مورد مطالعه به وضوح نشان می‌دهد که بیشترین حجم و گـسترده‌ترین نـوشته‌ها، بـه فعالیت حزب توده و احزاب و گـروههای مـلی اخـتصاص یافته و به نقش گروهها و افراد برجسته مذهبی در تحولات این دوره به ندرت توجه شده است. به نظر می‌رسد، یکی از مهمترین علل چـنین رویـکردی بـه تاریخ دورهء مورد بحث، تعلل عناصر مذهبی در انـتشار گـزارش فعالیتهایشان باشد؛ زیرا نگاهی گذرا به خاطرات شخصیتهایی که از دور یا نزدیک، دستی در حوادث این دوره داشته‌اند، نشان می‌دهد حتی افـراد بـرجستهء ایـن گروه، تمایل چندانی به نگارش تجربیات و خاطرات خود در آن روزگـار، از خود نشان نداده‌اند. ازاین‌رو، کارنامه و عملکرد گروههای مذهبی، چنان‌که شایسته آن باشد، کاویده نشده است، حال آنکه به گـواهی اسـناد مـعتبر و موثق، که بخشی از آن در این نوشتار مورد استفاده قرار گرفته و معرفی خـواهد شـد، تأثیرگذاری آنان در عرصهء فرهنگی، که مهمترین آوردگاه احزاب و گروها بود، از گستردگی و عمق زیادی برخوردار بود، بـه گـونه‌ای کـه در این ارتباط، جریانهای ضد دینی را به طور جدی به چالش کشانید. ایـن مـقاله بـا بررسی عملکرد «اتحادیهء مسلمین» که در سال 1324 ش تأسیس شد در صدد اثبات این فرضیه است.
اسـناد مـورد اسـتفاده در این مقاله، مجموعه نامه‌ها، صورت جلسه‌ها و گزارشهایی است که در نشریهء ماهانه مسلمین ارگان اتـحادیهء مـسلمین چاپ شده است. بیشتر اسناد فوق، صورت جلسهء مذاکرات هیئت‌مدیرهء اتحادیه مسلمین اسـت کـه بـه لحاظ ارائه گزارش درونی از مذاکرات و گفتگوهای اعضای اتحادیهء فوق، از اعتبار و سندیت فراوانی برخوردار است. هـمچنین بـرخی از اسناد انجمن تبلیغات اسلامی، در ابتدای مجموعهء اسناد آورده شده که بستر و مقدمهء تـشکیل اتـحادیهء مـسلمین را روشن می‌سازد. اساس‌نامه و مرام‌نامهء انجمن تبلیغات و اتحادیه مسلمین به طور کامل در مجموعه حاضر گنجانده شـده تـا شباهت این دو، هم در نحوهء تأسیس و هم در کارکرد و وظایفشان نشان داده شود. نـامه‌هایی کـه از اتـحادیه مسلمین خطاب به مسئولان رژیم پهلوی ارائه گردیده، از مجلهء مسلمین اخذ شده که البته در ضمیمهء کـتاب حـاج سـراج انصاری چهره‌ای درخشان در عرصهء مطبوعات نوشته رسول جعفریان هم آمده است. در مـجموع، اسـناد فوق به دلیل پرداختن به مسائل مختلف، زمینهء بحث و تحقیق گسترده دربارهء اتحادیهء مسلمین را فراهم مـی‌سازد. امـا چون این نوشته در قالب مقاله می‌باشد. پرداخت گسترده و عمیق‌تر این موضوع مـجال بـیشتری می‌طلبد، با این حال، سعی بر آن بـوده تـا مهمترین موضوعاتی که ذهن اعضای اتحادیهء مـسلمین را بـه خود جلب کرده و موجب تحرک سیاسی و اجتماعی آنها گردیده بود از لابلای اسناد فـوق اسـتخراج گردد.
