مجید بزرگمهری
به رغم مطالعات مـتعددی کـه در زمـینه مسائل تاریخ معاصر ایران صورت گرفته است، ولی هنوز زوایای بسیاری از تاریخ اجتماعی-سیاسی کـشورمان در پرده ابهام باقی مانده است و نیازمند تحقیق و تفحص بیشتر است. نباید از یاد برد کـه بسیاری از تحولات امروز ایـران، ریـشه در گذشته بویژه در تاریخ معاصر دارد و ارزیابی دقیق و شناخت ریشهای تحولات امروز، در پرتو جستجوهای موشکافانه، مبتنی بر اسناد و تحلیلهای منطقی از گذشته امکانپذیر است. ایران در قرن نوزدهم، بیش از هردوره دیگر تحت تأثیر فرهنگ و جـامعه روشنفکری فرانسه قرار گرفت و این تأثیر نه تنها در مقوله رواج زبانهای بیگانه در کشور جلوهگر شد، بلکه به نحو عمیقتری آثار خود را در ادبیات سیاسی و روشنفکری جامعه آن روز ایران بر جای گذاشت. تشکیلات فراماسونری مـلهم و یـا وابسته به لژهای خارجی، بویژه لژهای فرانسوی، موضوع قضاوتهای منفی و مثبت محققان قرار گرفته است. این مقاله میکوشد بدون پیشفرضی با تکیه بر اسناد موجود در آرشیو شرق اعظم (گراند اوریـان) پاریـس به تفصیل، وضعیت لژ بیداری ایران از زوایای مختلف بررسی شود. به دو علت لژ بیداری ایران اهمیت ویژهای دارد: نخست آنکه لژ مذکور نخستین تشکیلات فراماسونری در ایران بود که ارتباط مستقیم و رسمی با شـرق اعـظم فرانسه داشت و توسط فراماسونری فرانسه به رسمیت شناخته شده بود، در حالی که لژهای پیش از آن، همگی ملهم از تشکیلات لژهای فرانسوی و یا اسکاتلندی بودند و وابستگی رسمی نداشتند. دوم اینکه تأسیس رسـمی لژ بـیداری ایـران به سال 1907 م بازمیگردد، یعنی هـمزمان بـا تـحولات نهضت مشروطیت در ایران. عضویت برخی از انقلابیون و مشروطه خواهان در این لژ، حکایت از اهمیت و تأثیر لژ در تحولات این دوره دارد. شایان ذکر است که در خلال نگارش رسـاله دکـتری خـود درباره بررسی روابط تاریخی ایران و فرانسه در نیمه دوم قـرن نـوزدهم، پس از مکاتباتی از طرف دانشگاه محل تحصیل، اجازه استفاده محدود از کتابخانه و بایگانی شرق اعظم فرانسه در پاریس به من داده شد و بدینترتیب اسـناد جـدیدی در خـصوص فراماسونری ایران در قرن نوزدهم یافتم. در پرونده مروبط به ایران، اسـناد و نوشتههای متعددی حاوی اطلاعاتی جدید از فراماسونرهای ایرانی در قرن نوزدهم وجود داشت. کل اشعار ادیب الممالک فراهانی (538 بیت در 18 صـفحه) بـه انـضمام تصویر اسناد دستنویس وی (همراه ترجمه فرانسوی آن)، پروندههای متعدد اما ناقص، اسـامی بـسیاری از فراماسونرهای ایرانی وابسته به لژهای فرانسوی، تصویر اشعار مراسم پذیرش ایرانیان در لژهای فرانسوی به زبان رمـز مـاسونی و مـقاله جامع«پل ساباتین»از مجله فراماسونری دانشگاه بروکسل با عنوان«تاریخچه اولین لژ ماسونی در ایـران»1کـه عـمدتا به تحلیل خرد نگرانه لژ بیداری ایران (1907 م) میپرداخت، در این پرونده موجود بود. از آنجا که در کـتب و اسـناد فـارسی درباره لژ بیداری ایران، کمتر بحث شده است در این مقاله سعی شده با استناد بـه اسـناد جدید، عمدتا مسائل این لژ مورد بحث قرار گیرد، و تنها به ذکر نام شـخصیتها و یـا سـایر لژهای فرانسوی اکتفا شود، چرا که در کتب فارسی به تفصیل پیرامون آنها بحث شـده اسـت.
تهران، خیابان شهید دستگردی (ظفر)، نبش گوی آبادی، پلاک 75 تلفن 26705079 - 26705089
© کلیه ی حقوق مادی و معنوی متعلق به موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی می باشد.