روز چهارشنبه 15 خرداد 1342، برابر با 12 محرم 1383، حوادثی در تهران و چند شهر دیـگر کشور پدید آمد که از یک سو نقطه تلاقی جریانها و حرکتهای چند ساله اخـیر به شمار می‌آید و از سـوی دیـگر نقطه عطفی برای انقلاب اسلامی که در بهمن 1357 به پیروزی رسید. درباره این روز و قیام پاندزه خرداد مقاله‌ها و کتابهای متعددی به چاپ رسیده، پیش‌زمینه‌ها، چگونگی شکل‌گیری و علل و عوامل آن به بحث و بررسی گذاشته شـده است. برخی از پژوهندگان نیز به پیامدهای قیام پاندزه خرداد پرداخته‌اند که هرکدام از آنها نتیجه مطالعات پژوهشی، و گاه میدانی است.
در این میان آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفته و یا نسبت به مـوضوعات دیـگر از دایرهء تحقیق و بحث، تا حدی، به دور مانده، رخدادهای خیابانی است که در طول این روز در شهرهای، مختلف، بویژه در تهران، اتفاق افتاد. البته در لابه‌لای خاطرات و نوشته‌های چاپ شده، نمونه‌هایی را می‌توان یافت که در مـحدوده یـکی از مناطق و یا خیابانها و یا در نقاطی از شهر واقعه‌ای را به تصویر می‌کشد، اما چنین تصاویری به علت پراکندگی در آثار و منابع، و تنوع زوایای نگاه نویسنده‌گان، تصویری جامع را از حوادث روز پانزده خرداد به دسـت نـمی‌دهد. این مقاله با تکیه بر گزارش های ساواک به تشریح وضعیت تهران در روز 15 خرداد 1342 می پردازد.
