در این مقاله بر اساس اسناد برجای مانده از بازجویی خانم مریم اعتمادی همسر مجید رهنما وزیر علوم در کابینه هویدا، ارتباط پنهانی مجیدرهنما با کا.گ.ب بررسی شده است. براساس یافته های سند پژوهشی نویسنده مقاله، مجید رهنما از زمانی که در آذر سال 1329به عنوان دبیر سوم سفارت ایران در شوروی راهی مسکو شد؛ به عنوان منبع، همکاری خود را با کا.گ.ب. آغازکرد. درصورتی که در همه این سالها در محافل سیاسی و فرهنگی، مجید رهنما به عنوان یک فرد نزدیک به آمریکا و جریان فکری هوادار غرب در ایران شناخته می شد. در این مقاله ضمن آشنایی با جزئیات بعضی از ارتباط های مجید رهنما با عوامل جاسوسی شوروی در دوره تصدی او در مسئولیت های مختلف، ازچگونگی برقراری تماس اعضای کا.گ.ب. مستقر درسفارت شوروی در تهران در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با همسر مجید رهنما ، اطلاع پیدا می کنیم . نویسنده همچنین با اتکاء به اسناد ساواک و گزارش منوچهر هاشمی رئیس اداره هشتم ساواک در خاطرات منتشر شده اش، دلایل همکاری مجید رهنما و همسرش را با کا.گ. ب. بررسی می کند . در این مقاله همچنین می خوانیم که مجید رهنما و همسرش حتی بعد از طلاق از یکدیگر هردو به همکاری خود با سازمان جاسوسی شوروی ادامه می دهند.

ایران، یکی از حسّاس‌ترین، پرتنش‌ترین و، به نوعی، مهیج‌ترین مقطع زمانیِ خود را در تاریخ معاصر، طی دهه1320ش تجربه نمود. اوج این شرایط، به اواخر دهه مذکور و اوایل دهه1330ش باز می‌گردد یعنی همان برهه زمانی که با نهضت ملی شدنِ نفت ایران، روی کار آمدنِ دولت محمد مصدق و در نهایت نیز کودتای28مرداد1332ش، مقارن بود. رخدادهای برجسته‌ای در زمان موردنظر روی داد که هر یک، پیامدهای مهمی به همراه داشته و دارای انعکاس زیادی بود، چنانکه در مورد هرکدام از آنها، بحث‌ها و چالش‌های فراوانی در میان افراد و گروه‌های مختلف، وجود داشته و دارد. یکی از این رویدادها که بسیار مورد توجه قرار گرفته است، ماجرای قتلِ رئیس شهربانی کل کشور در زمانِ دولت مصدق می‌باشد. سرتیپ محمود افشارطوس که تقریبا سه ماه از شروع فعالیت‌اش بعنوان رئیس شهربانی سپری شده بود، در یک واقعه‌ای تکان دهنده و بطرز فجیعی بقتل رسید. این واقعه، نه تنها در همان زمان، بازتاب شدیدی به همراه داشت، بلکه تا دهه‌ها بعد، و حتی تا زمانِ کنونی نیز یکی از موضوعات بسیار مهم و موردتوجه مرتبط با دوره نخست وزیریِ دکتر مصدق بشمار آمده، و بدلیل برخی مسایل همچون تاثیرِ این رویداد در وقوع کودتا و همچنین نقشِ برخی مخالفان مصدق در ماجرای موردنظر، نظرات متفاوتی در مورد آن ارائه گردید. در این مقاله، این موضوع مورد واکاوی قرار گرفته است. اگرچه،تاکنون کتاب‌هایی بطورخاص در مورد این موضوع، به رشته تحریر درآمده، اما این منابع، علمی و حاصل یک کار پژوهشیِ همه جانبه بنظر نمی‌رسند، چراکه، یا براساسِ رویکرد سیاسی و حزبیِ خاصی به نگارش درآمده و یا آنکه بصورتِ ارائه مطالبِ خامِ مستند و غیرسازمان‌یافته می‌باشند. از سوی دیگر، افرادی نیز راجع به دولت مصدق و کودتای28مرداد، مبادرت به نوشتنِ کتب نموده‌اند،که در ضمنِ آن، بر روی این ماجرا هم متمرکز شدند، اما بررسی آنها، کامل و همه جانبه نمی‌باشد. با این اوصاف، نویسنده مقاله، سعی نموده تا در حدِّ توانِ علمیِ خود و اطلاعات تاریخیِ موجود، بطور جامع و سازمان‌یافته به این موضوع بپردازد، و البته، حتی‌المقدور از داده‌های تاریخیِ تکراری که منابع دیگر به آن اشاره کرده‌اند، پرهیز نموده، و مطالب تازه و جدیدی در راستای مستندسازی فرضیه پیش‌رو، در اختیار خوانندگان قرار دهد.

در واپسین دهه‌های قرن نوزدهم میلادی، سیاستمداران آمریکایی در اندیشه خروج از انزوای سیاسی متأثر از اعلامیه جفرسون، سومین رئیس جمهور این کشور، درصدد برآمدند تا با تکیه بر قدرت اقتصادی و نیروی دریایی، به یک قدرت مسلط نوین تبدیل شوند. قبل از وقوع این رویداد، منافع این کشور تا اندازه‌ای در اروپا و آفریقا توسعه یافته بود، آن‌ها اراده خود را در مسیر توسعه قدرت و نفوذ در آمریکای لاتین و آسیا به کار بستند. آمریکا در این دوره به منظور خارج ساختن رقبای اروپایی از صحنه‌ی سیاسی، از مبارزات مردم در مستعمرات با استعمارگران سود می‌برد و خود را طرفدار استقلال این کشور‌ها نشان می‌دادند. از همه مهمتر این‌که آمریکا در مقایسه با اروپا، وارث حداقل دو قرن عقب ماندگی استعماری بود و در نظر داشت با سرعت، این فاصله را طی کرده و سهم مناسبی از جهان را به اردوگاه خود بیفزاید و منابع و ثروت سرشار ملل آسیایی و از جمله ایران را به یغما برد. با توجه به رشد روز افزون ایده‌ی تبدیل به قدرت جهانی در آمریکا و مهیا ساختن زمینه‌های آن، سران تشکیلات بهائیت وسوسه شدند تا با تبلیغ و قدرت یافتن بهائیت با محوریت به بهانه ظهور عیسی‌مسیح از میان مردم و افراد مؤثر آمریکایی، اعضایی را جذب و بر موج ایجاد شده سوار شوند.

مقاله حاضر به بررسی رهبری امام خمینی در دوران چهار ماهه اقامت در فرانسه می‌پردازد. در این دوره انقلاب اسلامی وارد مرحله جدیدی از مبارزات علیه حکومت پهلوی شد و با اقدامات و تصمیمات اساسی امام مبارزات ایرانیان قدرت و انسجام بیشتری پیدا کرد. سفر امام خمینی به فرانسه با فشار حکومت پهلوی مبنی بر خروج ایشان از عراق با هدف دور کردن رهبر انقلاب از مرزهای ایران به‌صورت اجباری صورت گرفت، اما امام این تهدید را به فرصتی برای تسریع تحولات انقلاب تبدیل کرد. در این مقاله بررسی می‌شود که چگونه امام در آن دوره چند ماهه و با انجام 117 مصاحبه با رسانه‌های مختلف بین‌المللی عملاً به مهمترین چهره خبری جهان تبدیل شد. همچنین تلاش شده است نوع رهبری امام برای به سرانجام رساندن انقلاب مورد واکاوی قرار گیرد. در این دوره امام به ترسیم ایدئولوژی خود پرداخته و اندیشه «جمهوری اسلامی» را در سطح رسانه‌های جهان مطرح می‌سازد. بدین ترتیب گروه زیادی از مردم جهان با طرز تفکر امام و دلایل قیام مردم ایران آشنا می‌شوند. این دوره دارای دو ویژگی مهم دیگر نیز است: 1. سهولت و گسترش ارتباط دانشجویان و نیروهای انقلابی با امام خمینی به نسبت دوران گذشته، 2. دسترسی بیشتر و سریع‌تر ایرانیان به پیام‌ها و دستورالعمل‌‌های رهبر انقلاب؛ به‌رغم دوری راه.

در مقاله پیش رو با جزئیات جدیدی از ماجرای ترور آیت الله شهید اشرفی اصفهانی آشنا می شویم که با اتکاء به پرونده مربوط به این عملیات تروریستی سازمان موسوم به مجاهدین خلق تنظیم شده است . پاییز 6113 درحالی که یک سال و چندماه از آغاز فاز نظامی و حرکت تروریستی منافقین می‌گذشت، فعالیت‌های تروریستی آنان در داخل ایران به شدت افول کرد؛ چراکه سازمان در نیمه دوم سال 1360 و ابتدای سال 61، سه ضربه مهلک توسط دستگاه اطلاعاتی جمهوری اسلامی دریافت کرده بود که باعث شده بود تشکیلات منسجم آن در داخل از هم بپاشد. تیرماه 61 آیت‌الله شهید محمد صدوقی، امام‌جمعه یزد در یک عملیات ترور توسط منافقین به شهادت می‌رسد. پیش از این آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب در آذرماه 60 و آیت‌الله مدنی در شهریورماه همان سال به شیوه انتحاری توسط منافقین ترور و شهید شده بودند. پس از شهادت آیت‌الله صدوقی به دنبال دستور امام و با مصوبه شورای‌عالی فرماندهی سپاه، «هیئت بررسی حفاظت‌ از شخصیت‌ها» تشکیل می‌شود. مأموریت ترور آیت‌الله اشرفی‌اصفهانی، امام جمعه کرمانشاه از سوی سازمان مجاهدین خلق به محمدحسین خداکرمی و نفر دومی که در گزارش‌های سازمان با نام مستعار «نادر» معرفی شده، ابلاغ می‌شود. این عملیات تروریستی، جمعه 23مهرماه 61 با موفقیت انجام شده و طی آن آیت‌الله اشرفی به شهادت می‌رسد. پس از این اتفاق، نهادهای مسئول، گزارشی از زمینه‌ها و علل و عوامل این ترور تهیه می‌کنند. با استفاده از این تجربه های تاریخی از تکرار چنین اقدام های تروریستی علیه مسئولین کشور ممانعت می شود.

در بررسی اسنادی پیش رو، زندگی و زمانه شجاع الدین شفا یکی از مهم ترین رجال فرهنگی عصر پهلوی ارائه شده است. در این مقاله با جزئیات زندگی و خصوصیات اخلاقی شفا از نگاه اسناد ساواک به ترتیب تاریخ آشنا می شویم . شجاع الدین شفا به عنوان فردی غرب باور در جهت هویت سازی عصر پهلوی کوشش می‌کرد، توجیهاتی برای باستان گرایی فرهنگی در مقابله با گرایش های اکثریت مردم به اسلام ارائه کند. در این مجموعه اسناد ارائه شده به خوبی می توان با زوایای پنهان و آشکار زندگی شجاع الدین شفا آشنا شد. در حالی که او در بیرون به عنوان یک شخصیت فرهنگی خود را مطرح می کرد، اما بر اساس اسناد و گزارش های ساواک او در درون بیشتر به فکر منافع شخصی، مال اندوزی و برقراری ارتباط هرچه بیشتر با خانم ها و سوء استفاده از پست و مقام فرهنگی خود بود . اسناد ساواک در باره شجاع الدین شفا نشان می دهد که چگونه شخصیت های فرهنگی رژیم پهلوی در پشت نقاب فعالیت های عام المنفع مانند تاسیس کتابخانه و موزه، به دکان داری فرهنگی مشغول می شدند.

اسناد بدون شرح این شماره به پنج سند برجای مانده از تظلمنامه سروان بازنشسته ارتش جلال کریمی اختصاص دارد. در سند شماره یک سروان جلال کریمی در نامه ای برای اداره دادرسی نیروهای مسلح ارتش (دادستانی ارتش( شرح ماجرای کشته شدن مادرش به همراه سیدمحسن حسینی شوهر خواهرش را در جریان حمله به منزل شخصی شان در شهر قزوین شرح می دهد. در این نامه تکا ن دهنده شرح چگونگی کشته شدن این دو نفر و مجروح شدن همسر سید محسن حسینی در اثر اشتباه مسلم ساواک ارائه می شود. ماموران ساواک به جای حمله به خانه تیمی محمود روحانی نژاد به خانه کناری آن یعنی منزل سیدمحسن حسینی حمله می کنند، در نتیجه دو نفر بی گناه کشته شده و سه نفر مجروح می شوند . درا سناد شماره 2 و 3 و 4 می خوانیم به این نامه پس از ارجاع دادستانی ارتش به ساواک پاسخی داده نمیشود و بعد از سه بار نامه نگاری و پیگیری سرانجام ساواک در سند پنجم ضمن تأئید ضمنی موضوع برای جبران خسارت وارد شده به منزل مسکونی و کشته شدن مادر جلال کریمی و دامادش سیدمحسن حسینی و مجروح شدن همسر و فرزندانش که سه کودک به ترتیب چهار و سه و دو ساله بودند، مسأله را به وزارت دربار ارجاع داده است تا خسارات را برای خانواده آنها جبران کنند. سرانجام اینکه هیچ سندی درباره اینکه برای این خانواده مظلوم سیدمحسن حسینی اقدامی از طرف دربار یا ساواک شده باشد، در اسناد موجود ساواک پیدا نشد.