منصور خلج
در هر دو جنگ جهانی ( ۱۹۱۴ م/ ۱۳۳۲ ق و ۱۹۳۹ م/ ۱۳۱۸ ش) سرزمین و ملت ایران به رغم اعلام بی طرفی، بیشترین آسیبها را از آتش و دود جنگ متحمل شدند. به گونه ای که در زمان جنگها، نه از سنگینی چکمه های سربازان متخاصم نفس راحتی میتوانست بکشد و نه پس از آن از فشارهای نه چندان غیرمستقیم دولتهای استعمارگر و جنگ خواه قد توانست راست کند؛ همواره نیم قد و رنجور تاوان سنگین تمامیت خواهی های متحدین و متفقین را پرداخت که البته در این باره از عوامل درونی هم نباید غافل ماند. هر چند نه در بروز حوادث پیرامونی جنگ دخالتی داشت و نه ازعواید آن سودی میبرد. پیدایی انواع بحران ها و امراض طاقت فرسا و گاه کشنده، شکنندگی و لرزانی پایه های اقتصاد بارزترین و ملموست رین نتایج این گونه جنگها بود که پس از خود در ایران عزیز به جا می گذاشت. اگر از همه همانندگی های تأثیرات و پیامدهای دو جنگ مزبور در ایران چشم پوشیم به ناچار جنگ دوم پیامد اثرگذار دیگری در آن نهاد که بر آثار جنگ پیشین خود افزونی داشت و آن دخالت آشکار در حکومت و تغییر در صورت سلطنتی ایران بود که رضاشاه را مستعفی و از ایران اخراج کرد و به جای او، پسرش، محمدرضا پهلوی، را به سلطنت نشاند. رضاشاه برخلاف آن گونه که به سلطنت رسیده بود خیلی زود و سریع خاک ایران را ترک گفت. او راه تبعیدگاهش را از مسیر جنوب ایران در پیش گرفت و پس از گذر از چند کشور سرانجام در ژوهانسبورگ (در آفریقای جنوبی) به انتظار گذر روزهای پایانی عمرش نشست.
پس از قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ افراد، احزاب و گروههایی بر ضد حکومت پهلوی در داخل و خارج از کشور فعالیتهایی را سامان می دادند و نشریاتی نیز منتشر می کردند. در خارج از کشور ، چندین نشریه ، حاصل تلاش فردی و جمعی مخالفان رژیم ، منتشر می شد که البته تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عراق ، یکی از آن کشورهایی است که شماری از مخالفان حکومت را در خود جای داده بود. بی تردید شناخت و تبیین شیوه ها و انگیزه های فعالیت افراد و گروهها در آن کشور، خود تلاش سودمندی است که علاوه بر پرتوافکنی به گوشه های تاریک تاریخ معاصر ، سره و ناسره در مسیر مبارزه علیه حکومت پهلوی در ایران را از هم جدا می سازد. مجله نهضت روحانیت که از آذر ۱۳۵۰/شوال ۱۳۹۱ تا مرداد ۱۳۵۲/ جمادی الثانی ۱۳۹۳، ۲۸ شماره از آن چاپ و توزیع گردید، از جمله این نشریاتی است که توسط گروهی از مخالفان رژیم پهلوی ، مقالات و اخباری را منتشر ساخت. پرداختن به این نشریه از سه جهت دارای اهمیت است : 1. تازگی و بکر بودن موضوع که تاکنون در منابع منتشره کمتر از آن یاد شده است . از این رو به جاست که در این مجال ، در حد توان بهره گیری از شماره های موجود آن ، ضمن بیان چگونگی چاپ و توزیع ، به گزارش اسناد ساواک در باره آن نیز بپردازیم. ۲. مدیر آن از جمله افرادی بود که در دوران حکومت محمدرضا پهلوی ، سمتهای مهمی چون نمایندگی مجلس شورای ملی را در اختیار داشت. او پس از شکست در دست یابی به خواسته های خود، ناگزیر به عراق رفت و در آنجا به فعالیت - انتشار مجله نهضت روحانیت و همکاری با دولت بعثی عراق - پرداخت . به عبارتی دیگر انگیزه فعالیت او از انتشار مجله نه صرفا مبارزه علیه بی عدالتیها و استبداد حکومت پهلوی بر ایران ، بلکه خاستگاه شخصی داشت که در صورت تأمین آن ، هیچ ضرورتی بر ادامه کار نمی یافت. این امر، با رویه تعدادی از مبارزان واقعی انقلاب کاملا متفاوت است و هر کدام شاید در حوزه ای جداگانه مورد پژوهش قرار گیرد. ٣. موقعیت زمانی و تیرگی روابط سیاسی میان دو کشور ایران و عراق در اوایل دهه ۱۳۵۰ش عامل اصلی فعالیت این قبیل افراد و انتشار مجله نهضت روحانیت بود که با بهبود روابط دو جانبه ، آب از آسیابشان افتاد و مجله هم تعطیل گشت. بی شک بحث درباره انگیزه و علل چاپ و توقیف این نشریه حوزه وسیعی از پژوهش را | می طلبد؛ اما در این مجال کوتاه ، اسناد ساواک و دیدگاه مأموران آن در باره نشریه نهضت روحانیت مورد توجه قرار گرفته شده است.
تهران، خیابان شهید دستگردی (ظفر)، نبش گوی آبادی، پلاک 75 تلفن 26705079 - 26705089
© کلیه ی حقوق مادی و معنوی متعلق به موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی می باشد.